ZAFI: uit het juiste hout gesneden

Geen idee wat jij zoal hebt uitgespookt in het voorjaar van 2020, maar ik reeg tijdens de fameuze ‘lockdown’ vooral de fietskilometers aan elkaar. Ook Simon Malvaux, een bio-ingenieur uit het Brusselse, raakte tijdens de coronacrisis gebeten door de fiets, zij het op een heel andere manier. Als fanatiek fietser en handige Harry kreeg hij het idee om zelf een fiets te bouwen uit – jawel – hout! Simon ging in zijn garage aan de slag met een 3D-ontwerpprogramma, een freesmachine en een verstelbare mal die hij bij een fabrikant van stalen frames op de kop kon tikken ‘et voila’: de eerste Zafi-gravelbike zag het levenslicht! Een op en top Belgisch product met een ietwat exotische naam. Simon legt uit: “Zafi verwijst naar de Zafimaniry. Dat is een volk van houtbewerkers uit Madagaskar. Ze leven verspreid in zo’n honderdtal dorpen en hun vakmanschap staat op de UNESCO-lijst van immaterieel werelderfgoed. Al wordt hun unieke manier van leven en werken vandaag bedreigd door massale, industriële ontbossing op Madagaskar.”

(Lees verder onder de foto)

Zoektocht naar de goeie houtsoorten

Simon is autodidact op vlak van framebouw en hij heeft er al een hele zoektocht opzitten sinds dat allereerste fietskader. “Voor de eerste fiets die ik bouwde, gebruikte ik multiplex. Al was dat materiaal niet ideaal en ook de lijm waarmee ik de verschillende houtlaagjes op elkaar kleefde, was onvoldoende sterk voor het gebruik in een fietsframe. Na die eerste fiets volgden nog zo’n zeven à acht prototypes om te komen tot het frame dat ik vandaag fabriceer. Ik gebruik uitsluitend hout afkomstig van es of notelaar, omdat dit houtsoorten zijn die zich heel goed lenen voor de productie van sportmateriaal. Es wordt ook gebruikt om baseballbats en tennisrackets te maken en notelaar zie je bijvoorbeeld in geweerkolven terugkomen. Mijn essenhout is afkomstig uit het Zoniënwoud, waar ik het via een coöperatieve vereniging kan aankopen. Notelaar is moeilijker te vinden: dat komt van individuele bomen die her en der gekapt worden. Ik werk samen met een zagerij in Floreness die boomstammen verzaagt tot fijne lamellen van zo’n 8 tot 12 mm dik. Elke boom die wordt gebruikt, kies ik zelf uit. Ik heb immers hout nodig dat nagenoeg perfect is, met rechte vezels die dichtbij elkaar lopen en waar geen knopen inzitten.”

(Lees verder onder de foto’s)

Volledig op maat

Je leest het: wat Simon Malvaux doet, is echt artisanaal werk. Bovendien werkt hij in zijn atelier in Waver op maat van de klant en aan een frame is hij zo’n 60 à 70 uur bezig: “Ik werk volledig à la carte. Klanten hebben keuze uit een gravel- of een raceframe – de Zafi Roots of de Zafi Mirage – maar de maatvoering en de details verschillen telkens van persoon tot persoon. Kabels en leidingen kan ik volledig integreren, de fiets kan met eender welke groepset afgemonteerd worden, we kunnen spelen met de maximale bandbreedte, ik pas de geometrie aan indien gewenst… De basisgeometrie van Zafi-fietsen is gebaseerd op geometrieën van bestaande modellen van andere merken. Ik heb zelf al heel wat avonturen beleefd op de fiets, dus ik weet perfect wat ik prettig vind qua rijgedrag en agressiviteit van een fiets. Met die inzichten ben ik aan de slag gegaan, maar zoals gezegd: ik begin pas te bouwen aan een fiets wanneer hij is verkocht, dus werkelijk alles valt te customizen.”

(Lees verder onder de foto’s)

3D-puzzel

Je denkt misschien dat een houten frame uit één blok hout is gezaagd en gekerfd, maar niets is dus minder waar. Een fietskader is een soort 3D-puzzel van verschillende houten lamellen die op elkaar gelegd en verlijmd worden. Simon legt uit: “Een frame uit één massief stuk hout zou veel te zwaar en ook niet voldoende stijf zijn. Wanneer je verschillende lamellen gebruikt, kan je per laagje de houtvezels in een andere richting laten lopen en zo creëer je een fietskader dat sterk en stijf is. Om de laagjes te verlijmen gebruik ik specifieke epoxyhars uit de bootindustrie. En wanneer ik uiteindelijk twee helften heb waarvan alle lagen op elkaar kleven, dan frees ik bepaalde plaatsen uit zodat er binnenin holle zones ontstaan. Framebuizen als het ware. Dat zorgt ervoor dat het frame niet nodeloos zwaar is. Om vervolgens de achterdriehoek te fabriceren, gebruik ik dunnere lamellen van zo’n 2 à 3 mm dik. De staande achtervork van de gravelbike is gebogen, maar dat is puur esthetisch. Op de Mirage-racefiets is de staande achtervork recht, waardoor de hele fiets er een stuk strakker uitziet. Wanneer een ruw frame klaar is, dan moet ik het volledig opschuren. Daar ben ik nog het langst van al mee bezig. En nadien is verdere personalisatie mogelijk: kleuren, logo’s, tekeningen… De doorlooptijd voor een fiets is zo’n 2 tot 4 maanden.”

(Lees verder onder de foto’s)

ISO-normen

Wanneer je een fiets bouwt voor jezelf, dan doe je in feite wat je wil. Maar wanneer je ze aan anderen verkoopt, dan moet een frame wel aan bepaalde veiligheidsnormen en standaarden voldoen. Ook dat deel van het verhaal zit snor bij Zafi: “Prototypes van ieder nieuw model worden bij Bikelabs getest gedurende twee weken om te checken of de frames aan de gangbare ISO-normen voldoen. Ik kan zeggen dat het allereerste frame dat ik liet testen al meteen door die ISO-testen is geraakt. Dat kan niet elk groot merk zeggen.” glimlacht Simon. “Maar de ultieme proef op de som was toch een klant die met één van mijn frames de wereld heeft rondgereisd. Zo’n avontuur is perfect om er achter te komen hoe sterk hout echt is, hoe het reageert in extreme hitte, wat er met het materiaal gebeurt bij zware regenval… De fiets heeft prima standgehouden onderweg.”

(Lees verder onder de foto)

Voor wereldreizigers

Wanneer je de wereld rondtoert per fiets, is één kwaliteit extra belangrijk: comfort. Laat dat nu net hetgeen zijn wat hout als framemateriaal typeert. “Er is natuurlijk het ecologische aspect waarom ik hout zo’n fijne grondstof vind.” aldus Malvaux. “Het feit dat de hele productie op één en dezelfde plaats en zo dicht bij huis gebeurt, is ook iets wat je nog weinig ziet tegenwoordig, tenzij misschien bij stalen framebouwers. Maar dé reden waarom hout mijn geliefkoosd materiaal is, is toch het comfort. Houtvezels absorberen de trillingen die op een aluminium of carbon fiets eerder worden doorgegeven naar de persoon die erop zit. Een houten fiets kan je nooit zo licht maken als een carbon of aluminium exemplaar, maar als fiets voor langere afstanden, die tegelijk ook tegen een stootje moet kunnen, is het echt een aanrader.”

(Lees verder onder de foto)

Hoe rijdt dat?

Ik moet je er geen tekening bij maken dat ik razend benieuwd ben naar de rijeigenschappen van zo’n houten fiets. Al moet ik ook toegeven dat ik niet aan mijn proefstuk toe ben. Toen ik enkele jaren geleden op uitnodiging van de Nordic Gravel Series ging gravelbiken in Finland, had ik al eens de kans om eventjes een houten fiets van Foreman Bikes uit te proberen. Ik werd toen al verrast door de levendigheid dat er in zo’n fiets zit, ondanks het extra gewicht. Zouden ook de fietsen van Simon over dezelfde troeven beschikken?

(Lees verder onder de foto)

Ik krijg een net geen 11 kilogram zware/lichte Zafi Roots testfiets mee met daarin een carbon Ritchey WCS voorvork en een stel carbon wielen van het mij onbekende merk Enigma. Daarrond liggen Panaracer Gravelking-banden van 40 mm breed. De groepset is een combinatie van mechanische SRAM Rival shifters, derailleur, cassette en schijfremmen, met een 42-tands SRAM Apex crankstel. In de zitbuis zit een soort aluminium huls waar de zadelpen in wordt vastgeklemd. Ook voor de trapas en het balhoofd zijn dat soort behuizingen voorzien in het hout. De kabels zijn niet geïntegreerd, waardoor het frame er niet meteen erg modern uitziet, maar dat deed Simon met opzet. Zo kan hij zelf makkelijk bij alle kabels en leidingen wanneer er aan deze testfiets wat moet worden gesleuteld. Ook dat doet hij namelijk zelf. Wie een Zafi-frame met geïntegreerde kabels en leidingen wil, kan daar zoals eerder gezegd ook voor opteren. De testfiets is trouwens drie jaar oud: sindsdien zijn enkele aanpassingen gebeurd aan het frame, waardoor de fiets tegenwoordig 400 gram lichter is én de achterdriehoek een stukje stijver.

(Lees verder onder de foto’s)

Tijdens de eerste testritten valt vooral op dat de geometrie van de fiets – net als het materiaal – heel erg op comfort is gericht. Tussen de stuurpen en de al erg hoge balhoofdbuis zit een flinke toren spacers en het Ritchey Comp Ergomax-stuur knikt vanaf de stuurpen ook nog een eindje naar boven. Daardoor zit je met je handen bovenop het stuur haast even recht als op een kerkstoel. Ik ‘slam the stem’ en dat brengt deels soelaas, al blijft de positie erg recht en dat port je niet meteen aan om in de stuurbocht te duiken en gas te geven. Deze fiets is eerder een ‘cruiser’ dan een knaller, zoveel is duidelijk.

(Lees verder onder de foto)

Dat je wat extra gewicht onder je kont hebt met zo’n houten fiets, is een feit. Maar is het dan ook een tank waarmee je moeilijk vooruitkomt? Gelukkig niet. Net als de Finse houten fiets, voelt deze Zafi Roots verrassend levendig aan. De combinatie met de carbon wielen creëert een fijne loop en ook de acceleraties zijn niet verkeerd. De liggende achtervork is lang, dus de aanzet is natuurlijk minder direct dan bij een carbon gravelracer met een compacte achterdriehoek. Toch krijg je de fiets best goed op snelheid en vraagt het niet teveel moeite om de schwung erin te houden. Bergop schakel je natuurlijk wat sneller een tandje terug, maar een pluspunt is dan weer de stabiliteit en het bovengemiddeld comfort. De fiets biedt genoeg vertrouwen om overal doorheen te rijden: slechte paden, uitgeharde aardewegen… Ook het Brooks C13-zadel met carbon rails voelt erg soepel aan. Enkel tijdens snelle afdalingen op asfalt kon ik de Zafi betrappen op ietwat zwalpende bewegingen. Aan heel hoge snelheden behoudt hij minder goed zijn lijn en stuur je met wat minder vertrouwen door de bochten.

(Lees verder onder de foto’s)

Een gravelrace met een houten gravelbike zou ik dus niet meteen aanraden. Maar voor een meerdaags avontuur, bikepackingtrip of zelfs woon-werkritten mag je deze Zafi zeker uitnodigen. Bovendien is de fiets een echte eyecatcher. Iedereen heeft hem gezien als hij ergens tegen de muur van een café staat. Van de gebogen vorm van de bovenbuis en achtervork ben ik persoonlijk minder fan, maar ik kan me voorstellen dat er best nogal wat mensen zijn die dat net heel knap vinden. Les goûts et les couleurs…

Interesse? Meer info en richtprijzen vind je op de website van Zafi!